"Dünyada 8 milyona yaxın canlı növü yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir" - BMT

Tarix: 3-03-2023, 22:08

 
Dünyadakı 8 milyon heyvan və bitki növünün təxminən 25 faizi insan faktorları səbəbindən yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş Assambleyası 20 dekabr 2013-cü il tarixli 68-ci sessiyasında 1973-cü ildə Nəsli kəsilməkdə olan vəhşi fauna və flora növlərinin beynəlxalq ticarəti haqqında Konvensiyanın (CITES) imzalandığı gün 3 mart tarixini Ümumdünya Vəhşi Təbiət Gününü qeyd edib. 

Hər il müxtəlif tədbirlərlə qeyd olunan Ümumdünya Vəhşi Təbiət Gününün builki mövzusu dünyada təhlükə altında olan vəhşi heyvanların vəziyyətinə diqqəti cəlb etmək, həll yolları yaratmaq və maarifləndirmək məqsədilə “Vəhşi Təbiəti Qoruma Tərəfdaşlığı” olaraq müəyyən edilmişdir. 

Mövzu çərçivəsində bu il bir çox ortaq əsərlər yaratmaq üçün beynəlxalq, milli və yerli olmaqla 3 səviyyəli tərəfdaşlıqlara diqqət yetiriləcək.

Biomüxtəliflik və Ekosistem Xidmətləri üzrə Hökumətlərarası Elm-Siyasət Platformasının (IPBES) son hesabatından tərtib edilən məlumata görə, heyvan və bitki növlərinin 25 faizi nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Hesabata görə, iqlim dəyişikliyi, çirklənmə və invaziv yadplanetli növlərin yayılması kimi amillər ekosistemlərə birbaşa və dolayısı ilə təsir edərək 50 il ərzində pisləşməni sürətləndirib. Yer səthinin təxminən beşdə biri yüksək biomüxtəlifliyə malik ərazilər də daxil olmaqla, invaziv yadplanetli növlərin təsiri altındadır. İnvaziv növlərin sayı 50 il ərzində iki dəfə artmışdır. Bu artım həm yerli canlıları, həm də ekosistemləri ciddi şəkildə təhdid edir.

Digər tərəfdən, biomüxtəliflik son 50 ildə iqtisadiyyatın böyüməsi, insan əhalisinin artması və qlobal ticarət nəticəsində çox böyük zərər çəkmişdir. Xüsusilə dənizlərdə plastik çirklənmə 1980-ci ildən bu yana 10 dəfə artıb və ən azı 267 növə təsir edib.

Bu illər ərzində dəniz tısbağalarının 86 faizi, dəniz quşlarının 44 faizi və dəniz məməlilərinin 38 faizi plastik çirklənmədən təsirlənib. Həm quruda, həm də suda yaşayan amfibiya növlərinin 40 faizindən çoxu və rif əmələ gətirən mərcanların demək olar ki, 33 faizi təhlükə altındadır. Nəsli kəsilməkdə olan növlərin nəsli kəsilmə sürəti 10 milyon il ərzində qeydə alınan orta göstəricidən ən azı yüz dəfə yüksəkdir.

Həşəratlar haqqında dəqiq məlumat olmasa da, mövcud məlumatlar həşərat növlərinin 10 faizinin təhlükə altında ola biləcəyini göstərir.

Dünya səthinin təxminən 70 faizini əhatə edən okeanların 97 faizinin insan faktorlarından təsirləndiyi bildirilən hesabatda ətraf mühitin dörddə üçünün insan əməlləri nəticəsində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdiyi qeyd edilib. Bataqlıqların 85 faizi məhv edilib.

Qlobal istiləşmə, okeanların turşulaşması, radiasiya, çirklənmə və urbanizasiya kimi faktorlar dəniz ekosisteminə əhəmiyyətli dərəcədə ziyan vursa da, ətraf mühitə təsirlərin intensivliyi məkana görə dəyişə bilər. Bundan əlavə, quru, şirin su və dəniz onurğalılarının, onurğasızların və bitki qruplarının 25 faizi də nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üz-üzədir, yaşayış mühitinin itirilməsi və deqradasiyası nəticəsində yaranan qlobal quru yaşayış mühitinin bütövlüyü isə 30 faiz azalıb.

Hesabatda bildirilir ki, quruda yaşayan uça bilməyən məməlilərin təxminən 47 faizi və iqlim dəyişikliyindən mənfi təsirə məruz qalmış quşların 23 faizi təhlükə altındadır. Yer üzündəki 8 milyon canlıdan təxminən 2 milyonunun dənizdə yaşadığı bildirilən hesabatda, quruda yaşayan təxminən 500 min növün "gedən ölü növlər" olduğu və yaşayış yerlərinin vaxtında bərpa edilməzsə, onlar tamamilə yox ola bilər.